پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه به روش تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و منطق فازی (منطقه موردمطالعه: استان خراسان جنوبی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد تکتونیک، دانشگاه بیرجند

2 استاد، دانشگاه بیرجند

3 استادیار، دانشگاه بیرجند

4 کارشناس ارشد تکتونیک، دانشگاه بیرجند

چکیده

استان خراسان جنوبی در خاور ایران و در بخش شمالی زمین­درز سیستان قرار دارد. عملکرد گسل­های فعال و بروز زمین­لرزه­های مختلف با بزرگی بالا نشان از پتانسیل بالای لرزه­خیزی این استان دارد. پهنه­بندی خطر زمین­لرزه با استفاده از پارامترهای گشتاور لرزه­ای، هم‌شتاب لرزه­ای، هم‌شدت لرزه­ای، فاصله از گسل و شکستگی، عمق آبرفت و نقشه فرسایش استان انجام شد. نقشه­های پهنه­بندی نشان داد که بیش از یک­سوم استان (40 %، مساحتی معادل 60 Km2 ) در کلاس خطر خیلی زیاد تا زیاد، 16 % (26.3 Km2) در کلاس خطر متوسط و 6/40% (61 Km2) در کلاس خطر کم تا خیلی کم قرار دارد. نتیجه بررسی­های نقشه­های پهنه‌بندی نشان می­دهد بیشترین خطر ناشی از بروز زمین­لرزه در ارتباط با شهرهای در حریم گسل­ اردکول (شهر حاجی­آباد)، دشت‌بیاض (نیم­بلوک، قائن)، بخش شرقی درونه (فردوس، طبس)، گیو(بیرجند)، سده (سده، آرین­شهر)، نایبند(طبس، خور)،  فردوس(فردوس، سرایان)، اسفندیار(بشرویه) و سپس گسل شاه­آباد(سربیشه، درمیان، اسدیه)، سهل­آباد (درمیان، اسدیه)، آبگرم(گزیک)، پورنگ(سربیشه، درمیان، گزیک)، نوزاد(سربیشه، درمیان، اسدیه)، کلمرد (طبس، خور) و گسل جنوب بیرجند(بیرجند) قرار دارد. از مقایسه بین دو روش AHP و منطق فازی می‌توان دریافت که نقشه پهنه­بندی تهیه‌شده به روش فازی همخوانی بهتری با واقعیت موقعیت زمین­لرزه­های رخ‌داده و مکان گسل­های فعال منطقه دارد و در این میان در بین عملگرهای فازی، عملگر­های OR (اجتماع)، Product (ضرب جبری) و Sum (جمع جبری) فازی بیشترین تطبیق را با واقعیت داشتند که در بین آن‌ها عملگر OR (اجتماع) بهترین تطبیق را دارد.

کلیدواژه‌ها


آقا­نباتی، ع.، ۱۳۸۳، زمین‌شناسی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور،586ص.
اشتوکلین. ی، افتخار نژاد. ج، هوشمند زاده. ع، 1352، بررسی مقدماتی زمین‌شناسی در لوت مرکزی، شرق ایران. ترجمه توسط علی انتظام، افتخار نژاد. گزارش شماره 22 سازمان زمین‌شناسی کشور. ص 66.
بوستان، ا.، 1379، بررسی خصوصیات فیزیکی زلزله­های مخرب ترکیه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.
تاناکا، ک.، 1383، مقدمه‌ای بر منطق فازی برای کاربردهای عملی آن، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، ص240.
پورکرمانی، م. و آرین، م.، 1376، لرزه­خیزی ایران. دانشگاه شهید بهشتی، ص220.
جامی، م.، رادان کوهپایی، م.ی.، میرزینلی یزدی، ح.، کاظمی، ع.، 1391، هندسه فرکتالی گسل ها و لرزه‌خیزی در جنوب شرق ایران، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی، دانشگاه چابهار،ص7.
حیدری، م.، خطیب، م.م.، هیهات، م.، منصوری، ه.، 1394، پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه به روش تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و منطق فازی (Fuzzy logic) (منطقه موردمطالعه: استان خراسان جنوبی)، طرح پژوهشی ، دانشگاه بیرجند،ص103.
خطیب، م.م.، غلامی، ا.، ۱۳۸۵، قطعه بندی گسل اردکول، د طرح پژوهشی دانشگاه بیرجند، جلد ۱، صفحه ۱۹ تا ۳۶.
ریاضی راد، ز،ا.، کمی­نژاد، آ.، قمی اویلی، ج.، 1388، بررسی لرزه­زمین­ساخت و لرزه‌خیزی در نوشهر و تعیین مناطق پتانسیل خطر بالا، فصلنامه زمین، سال 4، شماره 4، صفحه 77 تا 89.
شادفر، ص.، یمانی، م.، نمکی، م.، 1384، پهنه‌بندی خطر زمین لغزش با استفاده مدل های ارزش اطلاعاتی، تراکم سطح و LNRE در حوزه چالکرود، مجله آب و آبخیز، شماره 3، صفحه 68- 62.
شریعت جعفری، م.، حامدپور، ر.، 1386، پیش­بینی خطر ناپایداری شیب­های طبیعی با استفاده از عملگرهای ضرب و جمع جبری فازی در البرز مرکزی، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 3، صفحه 757- 745.
قدسی پور، س.ح.، 1384، مباحثی در تصمیم گیری چند معیاره، فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر، چاپ چهارم، صفحه 220.
کلارستاقی، ع.، 1381، بررسی عوامل موٍر بر وقوع زمین لغزش ها و پهنه‌بندی خطر زمین لغزش در حوزه آبخیز شیرین رود ساری، پایان نامه کارشناسی ارشد آبخیز دازی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، صفحه 141.
کوره پزان دزفولی، ا.، 1384، اصول تئوری مجموعه‌های فازی و کاربردهای آن در مدل‌های مسائل مهندسی آب، دانشگاه امیرکبیر، جلد 1، صفحه 170- 181.
گریم، اف.، کارتر، ب.، 1379، سیستم اطلاعات جغرافیایی برای دانش پژوهان علوم زمین، ترجمه گروه GIS، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی،ص300.
مالچفسکی،ی. 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری. ترجمه؛ اکبر پرهیزکار و عطا غفاری گیلانده . تهران، انتشارات سمت، .صفحه370-364.
محمود زاده، ح.، 1368، ارزیابی و پهنه‌بندی درجه تناسب شهر تبریز با استفاده از GIS، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی،ص11.
ملکی، ا.، 1368، پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه و اولویت‌بندی بهسازی مساکن در استان کردستان، پژوهش های جغرافیایی، شماره 59، صفحه 68- 79.
مؤمنی، م.، شریفی سلیم، ع.، 1390. مدل­ها و نرم­افزارهای تصمیم­گیری چند شاخصه، نشر مؤلفین. صفحه 2-5.
نوگل سادات، م.ع.ا.، 1373، نقشه تکتونیک ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور